"Και το φως έχει τα όριά του."
Αυτό είναι το σύνθημα με το οποίο ο Salvatore Cardella(Καλτανισέττα 1896 – Παλέρμο 1973), αρχιτέκτονας, καλλιτέχνης, δοκιμιογράφος και καθηγητής του πανεπιστημίου του Παλέρμο, έλαβε μέρος στον διαγωνισμό που πραγματοποιήθηκε στο 1922 για το σχεδιασμό της Μνημειακής Εισόδου της Via Roma στο Παλέρμο, στην οποία συμμετέχουν επίσης οι αδελφοί Roberto και Giovan Battista Filippo jr Basile, Giuseppe Spatrisano και ποιος ο εξαιρετικός Giuseppe Capitò κερδίζει σχεδόν τα χέρια, όλοι οι μαθητές του σχολείου Basiliana στο Παλέρμο ούτως ή άλλως.
Συχνά ορίζεται από τους κριτικούς ως "κλασικό μπαρόκ", το νικητήριο έργο που δημιουργήθηκε δέκα χρόνια μετά τη νίκη του διαγωνισμού με διάφορες λύσεις φωτισμού, ειδικά όσον αφορά την αλλαγμένη γεύση του Littorio προς ένα πιο αυστηρό διακοσμητικό σύστημα, χαρακτηρίζεται από τη σύνθεση ακαμψία ενός σελιδοποιημένου συστήματος των υψομέτρων με έντονη μνημειακή παρουσία, που διακρίνεται σαφώς ως προς το μέγεθος και τα χρώματα από τα γύρω κτίρια. Ένα ενδιαφέρον, με καλό ρυθμό έργο, το αποτέλεσμα μιας πολύ ρευστής ιστορικής στιγμής κατά την οποία ο κλασικισμός μιας εκλεκτικής μήτρας καλά δομημένη μέσα στα ακαδημαϊκά συστήματα lictor που κυβερνούν ακτινικά από τη Ρώμη, μια κινητήρια δύναμη για πολιτιστικές ταυτότητα, σε κάθε μερίδα της εθνικής περιφέρειας, ήθελε και ήξερε πώς να επιβάλει στο «νεοχτισμένο» μια γλώσσα σταθερά προβαλλόμενη προς την κοινή ρίζα ενός «ένδοξου παρελθόντος», αντί να προβάλλει τον εαυτό του με οραματική αυστηρότητα προς αυτό το μέλλον εμποτισμένο με εμπιστοσύνη στην τεχνολογία και προσκόλληση σε έναν νέο τρόπο κατανόησης των πλαστικών αξιών της αρχιτεκτονικής, όπως είναι το έργο θαμμένο στην άμμο του χρόνουπου παρουσιάστηκε από την Cardella και ακυρώθηκε από μια κριτική επιτροπή υψηλού σεβασμού ακαδημαϊκή αριστεία.
Ο Arduino Colansanti απαιτεί τον κριτικό, τον κοσμήτορα Gustavo Giovannoni και ιδρυτή της Σχολής Αρχιτεκτονικής στη Ρώμη, τον Antonio Zanca και τον Salvatore Caronia Roberti και οι δύο πυλώνες του ακαδημαϊκού κατεστημένου του Παλέρμο που δεν έχουν την τάση, λίγο-πολύ, να κάνουν άλματα μπροστά σε σχέση με μια γλώσσα που θα εξυψωθεί ως επίσημος «εθνικός» υποχρεωτικός εκφραστικός κώδικας.
Η Cardella, από την άλλη πλευρά, αισθάνεται avant-garde συναισθηματικές εντάσεις και ξεπερνά τους ήδη δοκιμασμένους εκφραστικούς κώδικες. Φανταστείτε μια ρυθμική και σταθερή ροή στοών στο ισόγειο από τις οποίες οι δύο επάνω όροφοι, στενοί από τους όγκους του καντονιού, προεξέχουν από το επίπεδο της μαρκίζας σε πλήρες μάθημα Βασιλικού, όπου οι δύο πύργοι που φαίνονται να πετούν ξεχωρίζουν για θέση και ύψος λίγο πίσω από το δρόμο.
Κατά καιρούς αναπνέεις έναν μεσαιωνικό αέρα, αλλά το στυλιστικό μέτρο που πλησιάζει περισσότερο η γλώσσα που υιοθετεί ο πολύ νεαρός «Αρχιφύλακας» από τη Νύσα, είναι η νεο-αποσχιστική μήτρα.
Πρόσφατες ανακαλύψεις που έγιναν τις τελευταίες ημέρες στο ταμείο του αρχείου Cardella, έχουν αναδείξει την εξαιρετική συνθετική διάσταση αυτού του έργου που χαρακτηρίζεται έντονα από το μεγάλο καρδελιανό καλλιτεχνικό μέτρο, το αποτέλεσμα του ένα έμφυτο προσωπικό ταλέντο, με διπλό πτυχίο στη Σχολή Εφαρμογών για μηχανικούς και αρχιτέκτονες και ξανά στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών στο Παλέρμο, και οι δύο τίτλοι επιτεύχθηκε με εξαιρετική αφοσίωση και ταχύτητα.
Αν από τα σκίτσα που βρέθηκαν είναι πράγματι δυνατό να αναλυθεί επιτέλους με εξαιρετική αυστηρότητα η γένεση της δημιουργικής διαδικασίας του μεγάλου αρχιτέκτονα, του πρώτου που κατείχε το 1944 την έδρα της Αρχιτεκτονικής Σύνθεσης της πρώτης Σχολής Σικελικής Αρχιτεκτονικής ενώ οι Αγγλοαμερικανοί εξακολουθούν να μάχονται στην υπόλοιπη χώρα, είναι ακριβώς τα σχέδια για τον «διαγωνισμό», ακουαρισμένα με αριστοτεχνική εκτέλεση, που αποκαθιστούν επίσης τα στοιχεία της διάστασης, ελάχιστα ακόμη ερευνημένης, του καλλιτέχνη ικανού να λυγίσει το εικονογραφική τεχνική στο μήνυμα της αρχιτεκτονικής δομημένη γύρω από μια αυστηρή και αυτόνομη καινοτόμο και σαγηνευτική θεωρητική-φιλοσοφική σκέψη.
Η ιστορία, ακούμε και αγανακτούμε, δεν γίνεται με «αν» αλλά η προβολική άσκηση της φαντασίας, έχει το ίδιο δικαίωμα ύπαρξης με τις διαμορφώσεις που πραγματοποιήθηκαν, τουλάχιστον για την ιστορία της τέχνης.
Και αν το έργο του Cardella, τότε είκοσι έξι ετών βοηθός στην Έδρα των Στοιχείων Αρχιτεκτονικής και Σχεδίου που κατείχε ο Antonio Zanca, είχε κερδίσει, σήμερα το Παλέρμο θα είχε ένα αριστούργημα ευρωπαϊκής έμπνευσης πολυυλικών και πολύ πολυχρωματικό
κοντά στα αποσχιστικά πειράματα του Joseph Maria Olbrich και έντονα εμποτισμένο με αυτό το ποιητικό πνεύμα που μπόρεσε να εμψυχώσει αυτόν τον μεγάλο ανθρωπιστή στις αρχές του εικοστού αιώνα, δάνεισε στην αρχιτεκτονική και την τέχνη, στους οποίους η σωστή αναγνώριση της κριτικής μέσω συνεπούς αναγνώσεις σύμφωνα με το εξαιρετικό και αδημοσίευτο αρχειακό υλικό.
Σύντομα μια θεματική έκθεσηθα μπορούσε να βοηθήσει να ρίξει ακόμα περισσότερο φως στην υποδειγματική ομορφιά που κατασκεύασε η Cardella, συγγραφέας του Mechanics Pavilion στη Μεσόγειο Έκθεση, του Casa Castro και της ανύψωσης του Palazzo Di Martino στην περιοχή Libertà, του αρχικού έργου της Banco di Sicilia in via Ruggero Settimo, ενός τμήματος της συνοικίας INA Casa στη via Notarbartolo.
Μια έκθεση, το πρώτο κομμάτι ενός μωσαϊκού ταυτότητας που μόλις αποκαλύφθηκε στο ευρύ κοινό που κατοικεί στην υιοθετημένη πόλη του.
